TURİZMİN SESİ
Katera Turizm ve Turizm Yatırımları A.Ş. GSA Müdürü Haluk Aksoy’a “Korona Virüs Salgını Sonrası Havacılık Sektörü Nasıl Olacak” diye sorduk. Turizminsesi.com için yanıtladı.
KORONA VİRÜS SALGINI SONRASI HAVACILIK SEKTÖRÜ NASIL OLACAK?
Yeni korona virüs küresel salgını havacılığı direkt olarak etkiledi. Çünkü havacılık konusunu şöyle görüyorum. Seyahat olgusu zaten bitmez tükenmez bir konu. Konularla ilgili biz birçok krizler yaşadık yani geçmiş dönemlerde yaşadığımız çeşitli kriz tipleri oldu. Bu krizlerin bazıları bölgeseldi. Örneğin; Körfez Savaşı gibi, İran’daki devrim gibi, 11Eylül gibi yakın dönemlerde gördüğümüz krizler. Bunlarda havacılığı çok etkilemiştir. Dünyadaki ekonomik dalgalanmalarda bu şekildeydi. Fakat bu kriz çok global bir kriz oldu. Hakikaten tamamen virüsle mi alakalıydı yoksa dünyadaki stratejik bir çalışma mı? , ticari bir operasyon mu? Büyüyen birtakım ülkeleri durdurmak amaçlı mı? Örneğin; Çin gibi.
HAVACILIK CORONA VİRÜSTEN DİREK ETKİLENDİ
Dünyadaki bütün uçuşların büyük bir bölümünde hali hazırda havacılık devam ediyor. Ancak yolcu kesimi insanlar uçuşlarla ilgili kısımda ise, tamamen ciddi bir şekilde bütün ülkelerde şu anda yolcu taşımaları durmuş durumda. Yalnız zaman zaman bir takım istisnai durum uçuşlar yapılıyor. Örneğin; bizim GSA olduğumuz Katera Turizm ve Yatırımları Grubu olarak temsil ettiğimiz Salam Air’in Türkiye’deki bu iki şirketin bölgesel olarak yaptığı uçuşlar var. Örneğin; Dün Salam Air Kuveyt, Karaçi ve Bahreyn olmak üzere bu noktalarda uçuşlar yaptı. Amacı şuydu; orada bulunan bir takım vatandaşlar, Pakistan’dan, Bahreyn’den, Karaçi’den getirdiği yolcular vardı. Bu vatandaşlar Omanlı, Bahreynli gibi orada kalan vatandaşları ülkelere getirdiler. Yani ticari amaçlı uçuşlar değildi.
KARGO VE LOJİSTİK KONUSUNDA CİDDİ BİR HAREKETLİLİK VAR
Oman’da da yine temsil ettiğimiz Hindistan’da da Lockdown dediğimiz tamamen işlerin durmuş şekliyle şirketlerin faaliyetlerini durdurmuş olduğu bir ortam hali hazırda hala mevcut. Fakat buna karşın kargo ve lojistik konusunda ciddi bir hareketlilik var. Türkiye’den de çok ciddi kargo faaliyetleri var.
ESKİ ATATÜRK HAVALİMANIMIZDA KARGO VE LOJİSTİK FAALİYETİ SÜRÜYOR
Faaliyeti yolculara kapanmış olan ama kısmen kargoya çalışan eski Atatürk Havalimanımız aktif bir durumda. Şu anda ciddi bir kargo ve lojistik faaliyeti sürüyor.
TURİZM VE HAVACILIK SEKTÖRÜNDE KURULUŞLAR KEPENKLERİNİ KAPATIRKEN İŞTEN ÇIKARMALARI DA PLANLAMAYA BAŞLADILAR
Yeni corona virüs bütün işletmeleri endüstride son derece derinden etkiledi. Bu etkileme ekonomik anlamda bir panik havası da yarattı. Daha gelişmiş ülkelerde görmediğimiz şeyleri Türkiye’de görmeye başladık. Bu da şuydu bir anda mevcut ekonomik problemlerimiz nedeniyle, ülkenin genel problemleri nedeniyle kurumlar ve özellikle Turizm sektörünü ve havacılık sektörünü düşünürsek bir an da bütün kuruluşlar kepenklerini kapatırken işten çıkarmaları da planlamaya başladılar. Birtakım insanların şu anda çok ciddi endişeleri var. Bu sektör tamamen hizmet ve servis sektörü olduğu için bu sektörde görev yapan emek veren insanlar bir anda ciddi bir boşluğa düştüler. Turizmin böyle bir virüs sıkıntısında ne kadar çabuk yerle bir olduğunu gördük. Virüs ile savaş devam ederken bir de ekonomik krizle karşı karşıyayız. Ekonomik koşullar, sosyal güvencelerin zayıflıkları, yönetim zafiyetleri ciddi bir şekilde ülkemizde endişeleri büyütüyor. Bizim sektörümüzdeki insanlar işlerini kaybetmekle karşı karşıya kaldılar, maaşlarını alamadılar, birtakım sosyal güvencelerden yoksun olmaları meslektaşlarımızı son derece tedirgin bir hale soktu.
CORONA VİRÜS SEBEBİYLE İŞTEN ÇIKARMALAR YAPTINIZ MI?
Şirketlerimize bakarsak biz mevcut personelimizi işten çıkarmayı düşünmüyoruz. Şartlar böyle devam ederse, Temmuz ayına kadar sürerse sıkıntılar büyüyecek. Özellikle büyük call center olan yerlerde de sıkıntılar var. İlk aşamada ciddi sayıda elemanlarını ücretsiz izine gönderdiler. Devletin katkıları var ama ne kadarı realize olacağı konusunda da endişeler var.
ÇALIŞMALARINIZI NASIL YÜRÜTÜYORSUNUZ?
Katera olarak gün içinde düzenli olarak tele konferans yapıyoruz. Bir saat kadar mevcut düşünceler, yeni fikirler ve dayanışmalarla kendimizi yenileyip, üretmeye çalışıyoruz. Günbegün olayı takip etmeyi tercih ettik. Koşullara göre hareket edeceğiz. Net bir şekilde bilinmeyen ciddi bir karmaşa var.
UÇUŞLARINIZI NE ZAMAN BAŞLATMAYI PLANLIYORSUNUZ?
Salam Air merkez ofisten bir mail aldım. Salam Air, Türkiye’ye 2 uçuşla devam ediyordu. Türkiye için havalimanlarının son durumlarını istediler, bende havalimanlarındaki ilgili birimlerle iletişime geçtim, onlardan gelecek cevapları bekliyorum. Onlardan alacağımız yanıtlara göre hareket edeceğiz.
ÇİN’DE İÇ HAT UÇUŞLARI BAŞLADI
Çin’de iç hat uçuşları başladı. Ülkelerin durumlarına göre birçok ülkede iç hat uçuşları başladı. Avrupa ülkelerinin bazılarında, Almanya’da bir takım açılışlar olacak, Avusturya aynı şekilde. İtalya’da büyüme seyri düz bir çizgiye gelmiş.
SALAM AİR BAZI NOKTALARDA UÇUŞA HIZLI BAŞLAYABİLİR
Salam Air’in Doğu Bölgesi’nde açılımlar rahat olursa, Hindistan, Ortadoğu pazarı, Arap Yarımadası en uzakta uçtuğumuz noktalar olan Nepal, Katmandu, Pakistan, Bangladeş gibi bu noktalarda eğer kontrollü bir hale gelirse Salam Air bu noktalarda bu işe çok hızlı başlayabilir. Biz o tarafa bağımlıyız. Ama THY dünyanın her yerine uçuyor. Bu işte en çok etkilenen Amerika başta olmak üzere oradaki düzelmelerin ciddi bir şekilde diğerlerine de yansıyacağını düşünüyorum.
THY 1 MAYIS İTİBARİYLE İÇ HAT UÇUŞLARINA BAŞLAYACAKMIŞ. YURT DIŞI UÇUŞLARA DA YAKIN ZAMANDA BAŞLAR MI? NE DÜŞÜNÜYORSUNUZ?
Bu konuda farklı görüşler var. Bu konuda benim şahsi görüşüm bu iş çok erken. Bundan sonraki durum her sektör için farklı gelişecek. Bu bir gerçek. Havacılıktaki sektör ise aynı 11 Eylül’den sonra güvenlik konusundaki artan havalimanlarındaki güvenlikle ilgili değişiklikler, yapılan çalışmalar, birtakım kontroller gibi bundan sonrada bu ve bunun gibi bir takım salgınla ilgili sıkıntılarda seyahat edecek yolcuların mutlaka bir şekilde bir yerden sağlık evrakı alması söz konusu olabilir.
UÇAK İÇİNDEKİ YENİ BİR KONFİGÜRASYON ÇALIŞMALARINA DA GEÇİLEBİLİR
Bu salgın sosyal mesafe deniyor ama bunun doğrusu fiziksel mesafenin korunuyor olması. Uçak içindeki yeni bir konfigürasyon çalışmalarına da geçilebilir. Bir süre için düşünülebilir. Bunun kademeli kademeli olacağı ortada çünkü çok global bir salgın. Bütün ülkelerden her an her şey olabilir gibi tabi bunun daha kötü senaryolarından söz edilen durumlarda var. Bu virüsün mutasyona uğrayıp, yeni bir virüs olarak ortaya çıkması var. Dolayısıyla ben bu noktada sağlıkla ilgili havayollarının, havalimanı otellerinin ciddi tedbirler alacağını düşünüyorum. Sağlık kontrolü, korona aşısı gibi belgelerle zaman içerisinde havayolları bu sağlık tedbirlerini lojistik anlamda alacaklar. Şu anda insanlarının bunu konuşacak halleri yok ama özellikle sağlık noktasında havayolları bunu kendi içerisinde konuşuyor.
UÇAKLARINIZDA DEZENFEKTE YAPTIRDINIZ MI? NASIL ÖNLEMLER ALDINIZ?
Uçaklarımız dezenfekte edildi. Zaten normal şartlarda da uçakların dezenfeksiyonu yapılıyordu. Gökyüzündeki hava hareketleri fazlalaştı çok fazla seyahatler var ve çok fazla uçak gökyüzünde oluyor. 45 dk. da uçak gelip, temizliğini yaptırıyor. 172 kişilik uçağı temizliyorsunuz ama ne kadar sağlıklı olduğu tartışılır. Ama bundan sonra farklı bir statü olacaktır. Uçaklara verilen belli bir hava trafiği, slot sistemleri var. İstediği zaman iniş ve kalkış yapılamıyor. Çok sıkı bir talep ve arzdan dolayı sıkıntılı bir zamanlama. Zincirleme tarife sistemini etkiler dolayısıyla çok kritik bir çalışma fakat artık güvenliğin had safhasına çıktık. Sağlık her şeyden önemli.
KORONA SONRASI UÇUŞ FİYATLARINDA ARTIŞLAR OLUR MU?
UÇAK YERDE OLDUĞU SÜRECE HAVAYOLU ZARAR EDER
Her şeyden önce dünyadaki ekonomi sarsıldı. Ben çok fahiş fiyatlarla uçuşlar yapılacağını tahmin etmiyorum. Biz Low-cost konseptiyle uçuyoruz. Normal olarak bizim Türkiye pazarına bakarsak aşağı yukarı aynı noktalara hizmet veren 9 rakibimiz bulunuyor. Bu şirketlerle beraber low-cost konseptiyle uçuyoruz. Normal havayollarının %30-40 altında fiyat veriyoruz. Çünkü diğer servislerimiz ekstra ücretlere giriyor. Rakiplere göre baktığımızda mevcut piyasa fiyatlarını korumamız da gerekecek. Fiyatlandırma konusunda henüz merkez ofisin bize bildirdiği bir strateji ve bilgi yok. Ama her ülkeye göre değişiklikler olacaktır. Fahiş olacağını düşünmüyorum. Havayolları bu durumu ister istemez sineye çekecektir. Bir haberde Lufthansa’nın CEO’su günlük kayıplarının 1 milyon Euro olduğunu açıklamış. Uçağın yerde olduğu sürece problemdir.
NORMAL HAVAYOLLARINA ORANLA LOW-COST HAVAYOLLARI NE KADAR ETKİLENDİ?
Salam Air genç bir havayolu, 2016’da kuruldu ve 2017’de resmi uçuşlarına başladı yani 3 yaşında bir havayolu. Uçak sayısı 8, bu uçakların ona göre personel ve hesabı var. Yaklaşık 700 civarında Salam Air personeli var. Dolayısıyla her havayolu kendi büyüklüğü oranında etkileniyor. Uçtuğu noktalar ve sayılar oranında etkileniyor.
GÜÇLÜ HAVAYOLLARI VE GÜÇLÜ DEVLETLER
Muhtar Kent’in güzel bir örneği vardır. Bir Altın üçgen vardır. Bu altın üçgenin üst kısmında Devlet durur, bir tarafında kamuoyu, bir tarafında şirketin kendisi vardır. Bu üçgen daima devlet gücüyle desteklenmek zorunda. Şu anda devlet desteğine ihtiyacı olan bizim özel havayollarımız var. Amerika’da devlet desteği konusunda tedbirler almaya başladılar. Bizde henüz yok.
DÜNYANIN KENDİNE ÇEKİ DÜZEN VERMESİ GEREKİYOR. ÜLKELER HAZIRLIKSIZ YAKALANDI VE BU BİZLERE DE ÇOK BÜYÜK BİR DERS OLDU. HEPİMİZE BİREY OLARAK ÇOK CİDDİ BİR DERS OLDU.
Dünyanın şekli değişecek. Dünyadaki hava kirlilikleri, global ısınma, kutuplardaki erimeler, ozon tabakalarındaki durum gibi. Yasaklarla beraber doğa nefes almaya başladı. Arabaların ve insanların dışarıda azalması doğanın nefes almasını sağladı. Biz doğanın canlı olduğunu unuttuk.
UÇAKLARINIZ ÇEVRE DOSTU MU?
Uçaklarımız çevre dostu uçaklar özellikler Neo 320’ler çevre dostu uçaklar, karbonizasyon konusunda çok ciddi tedbirler alıyorlar.
YENİ DÜZENDE HAVACILIKTA NELER DEĞİŞECEK?
Şu anda daha çok sağlık üzerine yoğunlaştık. Sağlık sistemleri üzerinde yapılması gereken yeni yatırımlar olacak. Havayolunun hijyeni açısından esas yatırımlar bu noktada olacak.
HAVAYOLU İKRAMLARI BUNDAN SONRA NASIL OLACAK?
Bizim belli ikramlarımız var zaten low-costuz. Bu ikramların hijyeniği konusunda farklı tedbirler alınabilir. Sunumların zaten hijyenik ortamlarda yapıldığı hep vurgulanır. Low-costuz diye zaman zaman bir takım röportajlarda da sorular gelirdi sizin fiyatlarınız diğer havayollarından daha düşük acaba siz güvenlikten, uçağın bakımından daha mı sarfınazar ediyorsunuz diye.
GÜVENLİK KONUSUNDA ASLA VE ASLA HİÇBİR HAVAYOLU ŞİRKETİ ULUSLARARASI KURALLAR GEREĞİ EN UFAK BİR TAVİZDE BULUNAMAZ.
Buradan kâr edeyim diye düşünemez. Bunu ICAO Kuruluşu’nun sistematiğinde var. Havayolu bu tedbirleri almak zorundadır. Temel konularda havayolunun çok ciddi kontrolü vardır.
GLOBAL DÜNYADA HAVACILIK NASIL DEVAM EDECEK?
Çin’de iç hat seferleri başladı ama duruma global bakmak lâzım. Bu konuda bütün Bilim Adamlarının söylediği şu örneğin bizim ülkemiz için bu virüs en az 1-1,5 sene canlı kalacak. Örneğin; Ticaretin durması değil, aşağı yukarı nüfusun %60’ının bundan etkileneceği bahsediliyor. Bağışıklık kazanmamız gerekiyor. Bu bir şekilde devam edecek ama havayolu şirketi ne kadar yerde kalabilir? Uçaklar her gün çalıştırılmak zorunda, motorlarının hazır olması gerekiyor, kendi haline bırakamıyoruz. Buna bir süre vermek çok güç. Bakanımız bayram sonu iç turizm başlayacak diyor inşallah başlar. Bilim insanları da virüse nüfusun %60’ının bağışıklık kazanması gerekiyor diyor.
DOĞU ÜLKELERİNİN BİZE GELİP GİDİŞİNİN BİRAZ DAHA CESUR OLACAĞINI DÜŞÜNÜYORUM
Psikolojik baskı ve ortaya çıkan atmosfer insanlarda bir birikim yaratıyor. Türkiye için önce iç hatla başlar diye düşünüyorum. Doğu ülkelerinin bize gelip gidişinin biraz daha cesur olacağını düşünüyorum. Araplar biraz daha hızlı bize gelebilir. Kargo uçakları da daha çok sağlık malzemeleri ağırlıklı uçuyor.
SON OLARAK VERMEK İSTEDİĞİNİZ BİR MESAJ VAR MI?
Uzun yıllardır sektörde olan bir havacı olarak bir an önce uçaklarımızın faaliyet gösteriyor olması, hiçbir meslektaşımızın bu konuda zarar görmemesi, az hasarla kurtarıyor olmamızı temenni ediyorum. Özellikle ülkemizi düşünecek olursak ülkemizde turizm ve havacılık sektöründe istihdam eden çok sayıda meslektaşımız var. Şirketlerin çok az hasarlarla bu işten ve bu virüsten kurtulmaları temennimdir. Sağlıklı olmak ve bütün dünyanın da bu musibetten kurtulmasını temenni ediyorum. İnsanız din, dil, ırk fark etmiyor bunlar hiç önemli değil. İnsan olarak duygusal tarafım daha ağır basıyor. Herkesin bir an önce tekrar işine kavuşması, tekrar o eski günlerimize ders alarak devam etmek mecburiyetinde olduğumuzun bilincine varmamız lâzım. Yeni bir düzene doğru ilerliyoruz. Herkese sağlık, sıhhat ve afiyet diliyorum. Bir an önce bu virüsün bitmesini temenni ediyorum.